Festival International
Créole
1 - 3 décembre 2006
Selebre valer Danielle Palmyre 2 desam 2006 |
 |
Detrwa lane de sa, enn sega ti fer firer dan Moris : Amize Kreol.
Sega-la so ritm se enn tourbiyon kot mo “amize” retourn 40 fwa. Bien sir ki fet, selebrasion, li inportan dan tou sosiete, dan tou group, dan tou kiltir e li ena enn signifikasion pozitif. Lefet ki zordi Festival kreol finn plase anba lezid MinisterTouris li enn sign interesan, me, an mem tan, li fer nou poz sirtin kestion: eski li pa kontribie pou kontigne asosie kreol avek lamizman selman. Eski sa pa dan latet bann Kreol zotmem e dan latet bann lezot Morisien? Li ousi kapav konfort lide ki kiltir kreol li bon pou atir touris me li pa zoue enn rol inportan dan konstriksion nou nasion. Li kapav kontigne favoriz vizion ki tifi kreol zis bon pou dans sega, me zot pa bon pou vinn infirmier, dokter ou direkter lotel, ki bann garson kreol zot zis bon pou bat ravann ou fer spor, me zot pa bon pou vinn inzenier ou profeser liniversite. Mem tem sa conferans ki mo pe donne-la kapav itilize pou dir: “Ou trouve, mem dan Festival Kreol inn vinn dir ki Kreol li zis kontan amize.” Me natirelman, tou dimoun kone ki se pa sa mo perspektiv ni mo pozision. Letan mo pe reflesi lor sa size-la, avek bann lezot kamarad, nou anvi amenn enn reflexion e devlop enn analiz kritik pou amenn enn priz de konsians, ki pou permet nou devlop bann aksion konkret lor bann problem aktiel dan Moris. Se lorla ki mo ti anvi reflesi ar ou et mo propoz pou devlop mo lide an 4 parti:
1. Rol lekor dan reprezantasion bann Kreol ena lor zot-mem Ler nou get fason koze an kreol, nou rann nou kont ki lekor zoue enn rol santral dan reprezantasion bann Kreol ena lor zotmem. Dan lang Kreol - e pa selman dan Moris -, lexpresion ‘lekor’ dezign dimounn-la limem. Ena bann lexpresion kouma “zet lekor”, “lekor reye”, “lekor pa bon”, “lekor kas kase” etc. pou exprim santiman malad ou mem lefet ki ou pa santi ou bien sikolozikman. Nou pa dir ‘mo gagn fer mal dan mo ledo’, me dir ‘mo ledo fer mal’. La ousi se pa dimounn (je en français) qui size, me se parti lekor ki afekte. Lekor santral dan reprezantasion ki Kreol ena de limem dan lemond kot li pe viv. Dan bann letid lor lemond popiler kreol, li finn vinn kler ki lekor konsantre an li tou lemond vizib ek lemond invizib. Se enn reprezantasion ki Kreol Moris partaze avek lezot pep kreol e ousi bann pep non-Kreol dan lemond. Lekor par so lanvlop exterier, par so lapo, li koma enn frontier ant sa de mond-la. Parski li fer parti lemond vizib me li ouver lor lemond invizib, lekor paret souvan an danze. Li paret menase par bann movezer, bann move lespri, par maladi e par lamor. Ala kifer bann dimounn ki partaz sa vizion-la, zot rod protez zot lekor kont tou kalite dimal ki kapav menas zot. Parey koma pou bann Afrikin, fason Kreol persevoir so lekor, se koma enn tanbour ki santi resonans tou seki pe pase dan lemond vizib ek lemond invizib. Ala kifer ousi, ritm, lamizik e sirtou bann perkision zot omniprezan dan kiltir kreol. Se so leritaz afrikin ek malgas ki pe manifeste, kot lemond vibre dan lekor bann dimounn a traver lamizik ek tanbour, e a Moris ek ravann. Ala kifer ena moman kot dimounn bizin selebre so lien avek sa lemond ki kontenir ousi so bann zanset, so later ek so rasinn ki li finn perdi par lesklavaz. Kreol vibre. So lekor koze. Lesklavaz inn exaserb sa lexperians-la. Lekor esklav ti enn lekor soufrans, enn lekor brime par tortir, enn lekor exploite pou so lafors travay. Lekor bann fam ti a la mersi tou kalite violans. Sel soupap ki zot ti ena dan lanfer lesklavaz, se lamizik ek ladans aswar apre travay. Se dan sa bann moman-la ki bann esklav ti rant an kontak avek zot rasinn, sot lam. Se ladan ki zot ti kapav exprim zot douler, zot lapenn, zot lespwar ek zot lamour. Azordi kan pans sega, trouv selman enn laspe erotik me sega se fason enn lekor plein ek soufrans exprim so dezir pou resiste, pou sirviv e pou montre li pli for ki seki pe touy li. Lezot imin ti pe reklam drwa lor lekor bann esklav, alor ki se sel posesion ki zot ti ena. Zot pa ti ena nanien apart sa. Ala kifer fete, amize, danse, zoue lamizik li ti permet evad sitiasion lesklavaz e li ti permet bliye koma lavi ti dir ek amer. Li ti permet bann esklav ek zot zanfan afirm zot lexistans e zot lafwa dan lafors lavi. Li ti permet lavi anver e kont lesklavaz. 2. Rol fet dan enn kiltir e so rol posib dan lemond kreol: eski amize ek selebre se mem zafer? Ki signifikasion fet ek selebrasion ena dan enn kiltir? Bann antropolog ki etidie bann kiltir ek bann sistem imin ena plizir lapros ek definision rol fet dan enn kiltir. Mo pou koz zis detrwa laspe. Rapor ek letan: Par examp, ena get fet kouma enn fason met letan an sispan, nou kapav dir met letan anpandan. Rol fet ek selebrasion se fer enn brek dan letan normal, lavi kotidien. Lavi kotidien, li la avek so routinn, so travay, so bann lapenn, so bann problem ek so bann violans. Fet met tou sala anpandan, met li dekote et lerla letan aret dan moman prezan. Kapav met bann problem lavi ant parantez, pa bizin afront zot pandan ki pe fer fet. Pa bizin get divan deryer. Parski li aret letan e met poz lor bann problem, fet permet lavi normal trouv enn sans. Li koma enn respirasion dan lavi: ant letan normal avek so sousi ek so problem, ek enn letan ki andeor letan kot ou pa bizin pans narien e kot ou fer levid dan ou latet. Rapor ek lekonomi : Kan ou fer fet ou pa pe pans lekonomi, ou sorti depi nivo bann nesesite lavi. Pou ki enn fet enn fet fode pena kontrint. Plezir pena okenn rapor avek lavenir,li pena okenn itilite. Bizin viv li dan leprezan. Pou fer fet, bizin insousian, montre ki pa per pou lavenir. Plis fet inn kout ser, moin ou bizin montre sa pandan fet - ou nek zis depanse. Fet li montre ki lekonomi pa kapav dominn lavi bann imin. Ena gratwite, ena don, ena partaz. Sa ve dire ki bann esanz ant bann imin, pa kapav selman ekonomik, avec rapor travay ek kas, avek vande ek aste bann bien konsomasion. Fode ki ena bann lezot rapor ant dimounn ki sorti dan sistem ekonomik e donn enn lot valer lavi imin. Se la ki fet zoue so rol. Me li arive ousi ki dan sosiete, dimounn pou depans boukou kas zis pou montre lizie lezot. La, fet pe servi ousi donn stati sosial e fors lezot rekonet plas ki ou pe anvi pran dan lasosiete. Liv “ La Cité de la Joie” ki pas dan enn bidonvil mizer an Inde, rakont kouma bann pov prepar bann fet alor ki zot pena narien e kouma sa fet-la inportan pou zot dignite. Se par fet ki mem si zot pov zot kapav montre ki zot imin, parski zot ankor dan sistem esanz gratwi. Zot ousi kapav done. Me ki arive si fet pran tou plas? Eski fet pa kapav vinn enn esapatwar? Eski li pa kre enn dinamism ki kapav detrwir enn group ou enn sosiete? Ler fet repete san ki ena progre dan lavi kotidien, kapav noye dan fet ki preske toultan aroze avek lalkol. Lerla ena danze perdi sans realite net e vinn inkapab fer fas lavi. Lerla olie fet bann moman rar ki permet resoursman, li vinn enn mod-de-vi kot dimounn pe anvi resanti so bann lefe esapatwar souvan. Lerla se plezir ek lamizman ki pran tou plas e kapav eloign dimoun de so responsabilite. Fet tourn dan vid e li perdi so signifikasion dan sistem esanz bann imin ant zot. Sega-la li pa dir: “Selebre Kreol”, li dir “Amize Kreol”. Selebre ek amize li pena mem signifikasion. 3. Ki pe arive ler pe asosie Kreol ek lamizman selman Mo finn pran sa lexamp-la parski mo krwar ki parfwa li rezim fason ki boukou Kreol pe get zot lavi e pe viv li, e fason bann lezot Morisien pe get Kreol. E sa ena enn rol negatif. Li posib ki si nou get dan listwar konstriksion lidantite kiltirel bann Kreol, nou pou konpran kifer lamizman inn pran plas fet ek selebrasion dan so signifikasion pozitif. Me nou pa gagn letan isi devlop sa pwin-la. Li ti pou bon ena enn lot konferans lor sa bann laspe-la. Seki mo anvi souligne aster-la, se rezilta ki sa ena lor reprezantasion ki dimounn fer lor lemond kreol. Sa bann lasosiasion spontane la, se sa ki apel bann stereotip ou bann prezize. Koma li fonksione? Avan mem nou get enn dimounn ou enn group, dan nou latet, nou ena enn zimaz ek enn lide ki asosie avek zot: otomatikman dan relasion nou pou ena avek zot, se sa bann zimaz ek lide-la ki pou predomine. E nou pou inkapab dekouver ek apresie bann kiksoz ki bon dan zot. An plis, enn stereotip li zeneralize. Sa ve dir, pou ena enn tandans met tou dimounn dan mem sak. Stereotip li pa selman dan latet lezot, li ousi dan latet bann dimounn konserne. Sega-la mem dir: Tou Kreol toultan partou dan tou moman, ki li kontan? Li zis kontan amize! E se enn Kreol ki pe dir sa, e li pe dir li avek limour e inpe otoderizion ki montre ki li pe riy limem an mem tan ki li pe zistifie li. Sa ve dir, Kreol mem inn interioriz bann stereotip ki devaloriz li e li pe antretenir sa. Bizin espere ki Festival Kreol kontribie kas sa zimaz, sa bann lide-la e sa bann stereotip-la. Sinon bann Kreol zotmem e bann lezot Morisien pou kontigne asosie kreol avek zis dans sega, zis fer fet, zis soule, zis depans kas brit. Tou sa fer nou bliye ki dan lemond kreol, sega se pa enn ladans exotik ki finn invante pou touris, me li enn institision kiltirel ki ena tou so valer ek so nobless. Sa fer nou bliye ousi ki kiltir ek lekonomi pa kontradiktwar, zot mars ansam. Kapav selebre e kapav fer avans devlopman ekonomik. Valorizasion dimoun fer par toulede. 4. Kondision pou ki valer kontribision bann Kreol dan konstriksion nation Morisien li rekonet Dabor, tou bann Morisien e bann Kreol ousi bizin pran konsians bann stereotip ki dan zot latet lor Kreol ek so kiltir. Deziem: bizin kas sa bann stereotip-la. Bizin koz lor la e bizin lit kont zot litilizasion. Trwaziem: bann Kreol bizin krwar dan valer zot kiltir e baz lor travay zot bann zanset pou fond zot dignite. Li vre ki Festival inportan e ki linn kre sirtin kondision pou amenn enn reflexion. Me se pa ni enn festival ni okenn dimounn andeor ki kapav donn enn group santiman so dignite. Li neseser ki group lamem krwar dan li ek dan so potansiel, ki li pa rabes limem ou bien li antretenir enn zimaz ki devaloriz limem. De par seki finn ariv bann Kreol dan listwar ek dan kondision zot lavi, prosesis devlopman - ou bien koma anglais dir “empowerment” - kapav paret difisil ou inaksesib. Li enn prosesis ki pou pran letan, me li pa inposib ou inaksesib. Bizin konstrir lor baz bann valer ki dan lemond kreol e devlop enn vizion pou enn lot prezan ek fitir. Bizin sezi bann oportinite ki pe ouver par Leta, par Legliz e par la sosiete sivil. Mo ti akontan fer resorti ki solision problematik Kreol, li ousi lor plan ekonomik, politik, edikasionel, familial ek legal. Prinsip legalite li pa kapav res selman lor papie, fode li pas dan fonksionnman lasosiete. Lemond kreol ena boukou konesans ek konpetans ki kapav kontribie pou kre lanasion morisienn. Enn nasion konstrwir lor respe, legalite, lazistis dan bann relasion imin. Se sa ki pou amenn lape ek devlopman dan nou fami e dan nou pey. Enn nasion konstrwir lor rekonesans valer tou so bann sitoyen. Valer Kreol, ki li ete? Li dan so louvertir, so kapasite akeyir lezot. Li dan so kreativite. Li dan so kapasite adapte, li dan so kapasite reflesi ek travay. Si sa Festival-la kapav existe e pe deroule zordi, se parski ena enn enorm kreativite dan lemond kreol e otour lalang kreol, par bann travayer, artizan, panser, intelektiel ek artis: kreativite otour lang kreol ki enn patrimwann nasional ek mondial, kreativite par orizinalite lakwizinn kreol ki finn invante ek devlope par bann fam, e par bann form artizana ek kreasion artistik. Fam kreol ki souvan doubleman devalorize ena boukou kalite ek konpetans ki li met o servis so fami ek lasosiete. Eski sa Festival-la pa bizin amenn ousi enn sanzman regar lor bann fam Kreol? Selebre lemond Kreol, eski se pa ousi selebre Lafam Kreol e donn li respe ki li merite? Ki sa festival-la permet nou sorti de enn simp lamizman e rant dan Selebrasion! Selebre Kreol! Selebre valer Kiltir kreol! Danielle Palmyre 2 desam 2006 |
|
|
|
|