20enm Festival Kreol Sesel
Diskour louvertir
Kolok enternasyonal, 26-28 oktok 2005

James Michel,
Prezidan Larepiblik Sechel

James Michel,

Ekselans, Onorab,
Nou bann ser, frer Kreol sorti en pti pe partou dan lemonn Kreol, Tou envite ki prezan, Depi Sanmdi pase, Festival Kreol in refleri dan nou pti paradi Sesel. Nou’n akey nou bann frer, ser, zanmi Kreol avek en leker ouver e zwaye, pour selebre avek nou sa 20enm Festival Kreol Sesel. Nou’n danse, nou’n sante, nou’n riye; nou manze, savoure tou le zour, bann gou Kreol dan lavil Viktorya e dan tou kwen nou bann zil. Ozordi, nou komans nou refleksyon. Ozordi, nou komans analize, kisisa sa gou Kreol ki nou savoure, kisisa sa lidantite Kreol ki nou ser kont nou leker, e kisisa sa lalang maternel ki reini nou tou e donn nou nou definisyon.

(Dépi sanmdi pasé, Festival Kreyol la viré fléri adan ti paradi Séchel nou an. Nou ka akéyi frè, sè, zanmi kréyol nou épi an tjè ki ouvè ek plen lajwa, pou sélébré épi nou 20è Festival Kreyol lé Séchel tala. Nou ké chanté, nou ké dansé, nou ké ri; nou ké manjé, savouré tou lé jou, gou Kréyol la adan lavil Viktoria ek adan tout kwen bannzil-nou an. Jòdi-a, nou ka koumansé an katjilasion. Jòdi-a, nou ka koumansé analizé sa ki gou kréyol tala ki nou ka savouré a, sa ki lidantité kréyol tala ki nou ka tjenbé fò a anlè tjè-nou a, ek sa ki lang nennenn tala ki ka sanblé nou tout ek ki ka ba nou définision sa nou yé.)

Mon fer referans avek bann tenm festival Kreol dan lepase: Nou Pre, Nou Lwen”, “Nou lalang i parey”, e sirtou, nou moto ki ozordi nou port li fyerman lo tou dokiman ki konsern Festival Kreol: “En lizye lo lepase, en lizye lo lavenir”.

Sa bann tenm dan zot menm zot port en mesaz ki montre pozisyon Sesel vizavi kestyon Kreol e Kreolite lemonn. Nou rekonnet ki nou annan en pase similer avek nou bann konfrer partou dan lemonn. Nou lalang, e nou kiltir, in ne dan bann sirkonstans ki o komansman pa ti favoriz lafyerte bann pep Kreol dan zot lalang ek kiltir. Se sou-z-estim pour bann lalang Kreol depi son nesans ki fer li neseser pour nou kontinyen efekte en sanzman dan persepsyon lemonn vizavi nou bann Kreol. Pti a pti, nou bezwen efas lanmertim nou pase, san oubliy lenportans sa pase pour nou prezan e fitir.

Ozordi, bann pep Kreol i zwaye, zot kontan savour lavi, zot ere senpleman par kares larder soley. Isi Sesel par egzanp, nou’n pran enn bann pli gran fenomenn nou soubalternizasyon dan lepase, e fer li vin nou pli gran lafyerte: nou lalang maternel Kreol, rezon pour ki nou war sa rasanbleman ozordi.

Ankor dan de zour, soley pou lev lo sa pli gran zour pour tou Kreol dan lemonn: Lazournen Enternasyonal Kreol, le 28 Oktob. Sa rankont ki nou pe komanse ozordi, pou kilmin dan sa zour; e se sa zour ki nou’n swazir pour fer en deklarasyon enportan par lefet ki nou pe propoze relans Lasosyasyon Bannzil Kreol, ki nou zwete i a benefisye tou nou bann partener, sirtou bann ki’n reponn nou lapel e zot in ariv isi apre ki zot in sot plizyer mil kannal, pour siny sa kontra avek nou.

Tenm ki’n ganny swazir sa lannen pour bann deba sa rankont, se “Lavenir Kreol i dan son fonksyonnalite”. Swa sa tenm i reasiran dan li menm, akoz i montre ki nou pe konstaman reflesir lo lizaz nou lalang, lo son progre, e par sa, nou reafirm son lenportans pour nou. Bann partisipan ki’n sorti dan rezyon Losean Endyen, bann ki’n sorti dan Karaib ek Lanmerik, bann ki’n sorti dan bann lenstitisyon Eropeen e menm bann ki’n vin
koman bann partisipan endepandan; i annan en sel lyen ki reini nou tou, e ki responsab pour zot prezans parmi nou: sa lyen se Kreol, ki swa dan son laspe kiltirel, ki swa dan son laspe lengwistik, i en lyen ki gard nou an kontak par lefet ki i annan en lenportans pour nou tou, sakenn dan son fason. I annan nou ki war lenportans Kreol dan son valer akademik.

I annan nou ki war son lenportans dan son valer kiltirel; me en gran mazorite nou i bezwen Kreol senpleman akoz i nou lidantite, e nou viv li tou le zour, e donk, i esansyel ki nou kontinyen rod fason pour pous li pli devan. Linite i fer lafors, e par sa linite ki nou swete etablir avek nou bann kanmarad Kreol ek Kreolis ki’n
reponn nou lapel, nou annan lespwar vin pli for e pli kapab, sirtou lo lasenn enternasyonal ensi ki dan sak kominote. Bi ki nou oule atenn, se pour donn plis pouvwar Kreol dan sa gran konpetisyon kiltir popiler ki pe anvair lemonn, en fenomenn ki nou’n klas li anba sa term ‘globalizasyon’.

Fas a bann lefe globalizasyon, sak kominote i en pti lafors, apenn en gren disab dan losean; me ansanm, tou kominote Kreol i vin en lafors ki annan en lipye dan sak kwen lemonn.

Sa lannen, mon minister in fer bokou refleksyon e pran bann aksyon enportan kot i konsern devlopman Kreol ek valorizasyon Kreol. Dan kad valorizasyon, nou ti pran en gran pa kan nou ti lans ofisyelman, nou politik kiltirel ki met bokou lanfaz lo lalang maternel ek son devlopman.

Nou’n prodwi osi plizyer dokiman ki donn bann lenformasyon enportan avek piblik lo bann lenfrastriktir ki’n ganny met an plas pour devlopman nou kiltir Kreol dan tou son laspe. Par sa aksyon, Sesel in pronons son lekor lo size lidantite ek kiltir Kreol. O kour zot bann diskisyon pour relans Lasosyasyon Bannzil Kreol, pou
annan ankor bann langazman ki Sesel i pare pour pran e ki pou ganny met lo latab avek nou bann envite ki annan en lentere dan devlopman Kreol. Mon swete ki dan sa fason, posibilite pour sa lasosyasyon vin en sikse i a ogmante, byensir, tout an esperan ki nou bann koleg i pare pour donn zot langazman zot osi.

Avan mon terminen, mon ti a kontan nou tou ki la, nou pas en moman pour reflesir lo sityasyon nou bann frer ek ser Kreol dan ‘La Louisiane’ ki’n fek sibir en gran desaz natirel, an siny nou solidarite.

Se avek plezir e loner aprezan, ki mon deklar ouver sa Konferans Lengwistik pour mark sa 20enm Festival Kreol Sesel.


Bon refleksyon e bon partisipasyon. Mersi.
James Michel,
Prezidan Larepiblik Sechel (2005)